Goed doen met Marieke Widlak

De aanleiding van haar afstudeerfilm Nu of nooit meer (2018) was de zelfmoord van haar zus en wat dit met haarzelf en haar familieleden heeft gedaan. Haar nieuwste documentaire Centen van Knegsel heeft eveneens een zeer persoonlijke invalshoek. De aanleiding van de film was de vraag van haar grootouders of Marieke hun plek in de stichting wil overnemen. De afgelopen veertig jaar gaven haar opa en oma samen met andere inwoners van Knegsel geld aan een klein Indiaas dorp, via de priester: Christopher Bara. De relatie met deze priester was ontstaan in de tijd dat je vanuit pauselijke missiewerken een priester aan de andere kant van de wereld kon ‘adopteren’ - zo werd dat genoemd in die tijd. Dat was geen adoptie zoals wij die definiëren, maar het was wel een manier om op afstand geld te geven aan iemand die zelf niet de middelen had maar wel de intelligentie en het talent bezat om te studeren. Maar wilde Marieke dit stokje wel overnemen? Ze had op de kunstacademie geleerd om kritisch te denken en ze hoorde andere, minder positieve, verhalen. Ontwikkelingshulp zou een industrie en bovendien een vak apart zijn, wat niet zou zijn weggelegd voor zomaar een groepje mensen die wat wil bijdragen. Des te meer onderzoek Marieke deed, des te meer twijfels zij kreeg over het goedbedoelde handelen van haar grootouders.

Want wat is goed doen? Wanneer doe je iets goeds voor iemand, wanneer weet je dat en waarom doe je dat? En wat zijn de diepere beweegredenen van jezelf en van je familie om anderen te helpen? Dat was het startpunt van Mariekes documentaire. ‘Ik vroeg mij af: zal ik dit stokje overnemen of is het beter om deze relatie los te laten?’ Al onderzoekende kwam Marieke erachter dat er voor haar niet één antwoord te geven was op al deze ingewikkelde vragen, omdat elke vraag ook weer een andere vraag opwierp. Vanuit de door haar grootouders opgezette stichting zag ze in hoe complex armoede is. Dat werd duidelijk nadat Christopher verhuisde naar een van de armste gebieden van India, bovendien een land waar voornamelijk hindoes wonen. De stichting richt zich daarom ook niet alleen op katholieken, maar berust in dat zij de Indiase armoede ook in bredere zin wil bestrijden. 

 

Door het kastensysteem in India heb je bijvoorbeeld de onaanraakbaren, die nog minder waard zijn dan vee. Voor de overheid bestaan deze mensen niet. Door dit beleid vinden Marieke – zelf niet gelovig – en de stichting met een katholiek karakter elkaar in het midden: armoedebestrijding. In haar documentaire probeert Marieke de verschillende aannames over ontwikkelingshulp te onderzoeken. 

Belangrijk daarbij is in acht te nemen dat Mariekes grootouders uit een wezenlijk andere tijd komen. Een tijd waarin wat een priester predikte de waarheid was. Zo kwam Marieke erachter dat haar documentaire niet alleen over het goed doen en de ontwikkelingshulp ging, maar ook over generatieverschillen. Des te dieper Marieke groef, des te meer vragen er omhoog kwamen borrelen. ‘Als je de wereld wil verbeteren, is de vraag waar je moet beginnen. Je kan je inzetten voor het smelten van de ijskappen, je kan je inzetten voor de bescherming van de bij, je kan je inzetten voor mensen in armoede, enzovoort. Maar op basis van wat maak je een keuze? Volgens mij als je ergens door geprikkeld wordt.’ De grootouders van Marieke vinden dat je niet vanuit een schuldgevoel zou moeten goed doen – belangeloos dien je volgens hen gefocust te zijn op de partij voor wie de hulp bedoeld is. Marieke wil vanuit zingeving activiteiten ontplooien: iets betekenen voor mensen in enorm arme gebieden. Als haar focus klimaatverandering was geweest, dan had ze zich wellicht aangesloten bij GreenPeace. ‘Ondernemen we dit soort activiteiten om een soort schuldgevoel af te kopen?’ vroeg Marieke zich af. 

Ze ondernam voor deze documentaire de stap om zelf naar India te gaan, om te zien wat er met het geld gebeurt. Ze zag daar met eigen ogen dat mensen graag nuttig willen zijn. ‘Het maakt niet uit waar je woont, maar je wil bezig zijn, jezelf ontwikkelen of een leuk bedrijfje starten. Maar lost geld geven het armoedeprobleem op? Nee, want het gaat over veel grotere mechanismen.’ Marieke is zich ervan bewust dat als ze dit probleem echt wil aanpakken ze de politiek in zou moeten, om daar de dialoog aan te gaan.  

 

Marieke bekijkt de ontwikkelingshulp en haar handelswijze door verschillende brillen. Zo kan het zijn dat een land aan banden wordt gelegd met allerlei regels, waarna dat uitgemolken land of het continent na verloop van tijd onder strikte voorwaarden hulp mag aanvaarden. ‘Willen we het armoedeprobleem oplossen, dan is de oplossing daar vrij simpel voor: open de grenzen. Maar daar liggen de westerse belangen niet.’ Mede daardoor is de ontwikkelingshulp volgens Marieke in sommige gevallen business geworden, maar ze benadrukt dat haar opa en oma die insteek nooit hebben gehad. ‘Er zit voor hen geen verdienmodel achter. Het mooie aan gratis geld geven is dat de partij die het ontvangt mag bepalen wat ze ermee doen, want je kan jezelf niet aan je haren uit het moeras trekken als je kaal bent. Die quote is niet van mij (maar van journalist Joseph Hanlon, red.), maar klopt wel.’ Zoals de oma van Marieke treffend noemt in de documentaire: ‘Als wij geld zouden krijgen wil je ook niet dat er de hele tijd iemand meekijkt over je schouder.’ Marieke benadrukt dat het controleren van waar geld naartoe gaat ook een ongelijke positie vormt, gekleurd door wantrouwen. 

Marieke hoopt dat ze met haar documentaire en met het voortzetten van de stichting mensen kan aanzetten tot actie, om zo het armoedeprobleem te bestrijden. ‘Ook al leef ik in een bevoorrechte, veilige, witte bubbel en ik ervoor zou kunnen kiezen de armoede ver weg van me te houden, heb ik toch de keuze om het op te zoeken. Dan spreekt zo’n persoonlijk verhaal aan en doet beroep op je emotionele kant, je menselijkheid.’ De kijker van de documentaire wordt geconfronteerd met zijn eigen visie, aannames en gedachten over ontwikkelingshulp, armoede en de problematiek daarachter. In de documentaire benadrukt Marieke ook dat ze veelal aan zichzelf denkt. ‘Dat is niet charmant om te uiten, maar als je dat erkent kan je wel kijken wat je daar dan mee wil.’ Marieke doelt hiermee op dat ze hierin haar betekenis van goed doen, iets doen voor een ander die zelf niet de mogelijkheden heeft, vond. 

 

Je voelt, mede door de opzet van de documentaire wat het antwoord gaat worden op de vraag of zij de stichting wil voortzetten. Marieke laat duidelijk blijken dat het eventuele voortbestaan onder haar vleugels niet de beste manier zal zijn, maar wat voor keuze heeft ze anders? 

 

Centen van Knegsel is op 15 november om 23.00 uur te zien bij BNN-VARA, op NPO3.