Eén van de nieuwste ontwikkelingen in de beeldkunst is natuurlijk virtual reality. Door middel van een scherm en twee lensjes waan je je als kijker nog directer in een andere wereld dan bij een film of game. Al vele kunstenaars hebben zich gewaagd aan de technologie, waaronder Daniël Ernst, een interactieve illustrator die virtual reality ziet als een ervaring, niet zozeer als verlengstuk van bestaande media. Met zijn serie Shoebox Diorama verkent hij de mogelijkheden van VR door nieuw leven te blazen in een oud medium: de kijkdoos.
Natuurlijk zijn de virtuele kijkdozen een slagje groter dan de knutselwerkjes die je vroeger aan je moeder cadeau deed, je staat er namelijk middenin. The Shoebox Diorama bestaat uit meerdere van deze omgevingen die ieder een eigen verhaal vertellen. Zo laat diorama 1, Blocked In, je ronddwalen in het lab van een Russische wetenschapper terwijl de wereld buiten het lab wordt ingesloten door enorme tetromino’s, de vierblokkige vormpjes bekend van de game Tetris. Uiteraard met het welbekende deuntje op de achtergrond. Nummer 2, Der Grosse Gottlieb, laat je zitten op een enorme toren van opgestapelde stoelen, terwijl de wind langs je raast en wolken om je heen dwarrelen. Dit werk, dat te zien was tijdens Cinekid 2014, wordt tentoongesteld inclusief opgestapelde zitmeubels en wind producerende ventilatoren om de kijker zich nog meer in te laten leven in het kunstwerk.
Bij ieder diorama hoort een verhaal dat niet direct wordt voorgeschoteld, maar wat moet worden ervaren. Dit is naast de grootste kracht ook de grootste klacht van gebruikers op Steam: er gebeurt niet zoveel. Daniël Ernst heeft daar een ander idee over: “Er zijn verschillende soorten vormen van immersie, de immersie waarbij je daadwerkelijk met je omgeving interacteert en een passievere variant waarin je slechts de toeschouwer bent. Het een is niet beter dan het ander, het gaat om andere gevoelens. Bij de een voel je jezelf lijflijk aanwezig en bij de ander ben je een vlieg op de muur.” En het is precies dit fly-on-the-wall gevoel dat Ernst wil bereiken, waarbij directe interactie geen doel is: “Zolang het verhaal of de ervaring verteld kan worden zonder interactiviteit en het ook niet aan de ervaring bijdraagt, voeg ik het niet toe.”
Dit gebruik van virtual reality lijkt per definitie weggelegd voor de diorama's van Daniël Ernst. Of deze methode zou passen bij cinema, blijft de vraag. Cinematografie, montage en mise-en-scène zijn aspecten die momenteel drastisch onder de loep worden genomen om te kijken hoe virtual reality een plaats kan krijgen in het filmisch medium. Volgens Ernst overlappen de twee media wel op technisch vlak, maar is vooral het lineaire aspect van cinema een probleem voor virtual reality: “Mijn voorkeur gaat uit naar een non-lineaire manier van een verhaal beleven waar je geen tijdsdruk hebt, maar waarin je op jouw eigen tempo een verhaal kan ontdekken. Er is een magisch moment in diorama's. Na ongeveer drie minuten accepteer je de virtuele wereld en ontspan je. Het is bijna meditatief. Als je van scène naar scène zou springen, krijg je niet de kans te aarden in de nieuwe realiteit.”
Zijn volgende project, Die Fernweh Oper, gaat nog verder dan zijn andere VR-diorama’s. Het is een opera vertolkt door Asteria, een operazangeres in de vorm van een ster. Zij zingt een dramatische elegie waarbij zij de levenscyclus van een ster doormaakt, terwijl ze lichtjaren verwijderd is van haar geliefde op aarde. Hierbij hoort eveneens een fysieke installatie, en krijgt elke toeschouwer een tastbaar libretto mee naar huis, om de interactie tussen de virtuele en fysieke wereld nog interessanter te maken. Het project komt voort uit een samenwerking tussen meerdere kunstenaars: onder andere componist Misha Velthuis, Zwitserse operazangeres Annina Gieré, beeldend kunstenares Catinka Kersten en natuurlijk Daniël Ernst. Het werk beleefde zijn internationale première op de Buchmesse 2016. “Op drie verschillende plaatsen kon je er inloggen in de virtuele ervaring. Hopelijk kan de opera na de Buchmesse ook verder op tournee in de echte wereld.”
Virtual reality staat nog in haar kinderschoenen, maar de kunstwereld is er al volop mee aan de haal gegaan. Of en hoe traditionele filmmakers het zullen gaan gebruiken, is nog maar de vraag, maar de interactieve virtuele ervaringen van Daniël Ernst zijn voor je thuis al beschikbaar via Steam (een VR-headset is natuurlijk een vereiste). De Shoebox Diorama’s laten de kracht van het medium zien en creëren een nieuw gevoel van ruimte waarin verschillende kunstvormen samen worden gebracht. Zou deze ruimtelijke vertelvorm een opstapje kunnen zijn naar een nieuwe vorm van cinema? Of blijft het bij experimenten? Hoe dan ook, The Shoebox Diorama is een geslaagde poging die vragen oproept die de toekomst zal moeten beantwoorden.
Tekst: Sidney Adelaar
