Holly ook niet veilig voor pesterijen buiten een fictief schoolplein, maar waarom?

De vijfde speelfilm van de Vlaamse regisseur Fien Troch beleefde vorig jaar zijn wereldpremière in de Officiële Competitie van het Filmfestival van Venetië. Tijdens dit evenement won hoofdrolspeelster Cathalina Geeraerts de 'Bisato d'Oro' prijs voor beste acteerprestatie. Ondanks deze erkenning ontving alleen haar onbaatzuchtige hoofdpersonage, Holly, na de vertoning in Venetië online veel ongevoelige negatieve reacties van het publiek.

In dit schijnbaar bovennatuurlijke middelbare school drama speelt Fien met onze hunkering naar het onverklaarbare. Soms willen we geloven in iets wat net iets meer is dan wat we alleen kunnen zien. Ze neemt ons mee in een wereld die op alle vlakken met zichzelf in conflict lijkt te zijn. We volgen Holly, een zachtaardig 15-jarig meisje dat niet bij de populairdere groep van de school hoort. Maar wanneer een voorgevoel haar redt van een fatale ramp op school, verschuift haar status in de gemeenschap al snel van outcast naar heilig icoon.

VERS sprak met Fien tijdens de Nederlandse première op het IFFR en stelde haar onder andere vragen over het belang van een goede samenwerking en waarom altruïsme niet alleen binnen haar film, maar ook daarbuiten met zoveel wantrouw wordt bekeken. Lees hieronder ons volledige interview met Fien Troch.

Fien: Ik ben het er helemaal mee eens dat het heel persoonlijk is, maar ik kan er niet direct mijn vinger op leggen hoe dat komt. Ik zal namelijk niet zo snel iets maken over mijn privé leven, zoals mijn gezinsleven of over vrienden, want dat komt te dichtbij. Wat ik wel weet is dat deze film over een gevoeligheid gaat die ik al heel mijn leven heb. Die gevoeligheid heeft al wel in mijn films gezeten, maar die kon ik nu voor het eerst wel een andere plek geven. Hoe ik bijvoorbeeld zelf naar de wereld kijk of wat ik denk en voel als ik de krant lees. 

Fien: Maatschappelijke relevantie is wel iets waar ik mij heel erg mee bezig houdt en wat ik nooit eerder een plek kon geven in mijn films. Zelf ben ik niet te vergelijken met Holly, maar ben ik wel geïnteresseerd in vragen als: “wat is liefde geven?”, “wat is empathie?” Op zich geen moeilijke vragen, maar hoeveel mensen hebben en geven dat écht? En hoe ga je daar in deze tijden mee om? Met deze film had ik het gevoel dat ik voor het eerst wel vele meer van al die gedachtes kon mengen met een fictieverhaal. Met die soort van drang om iets te veranderen of de wereld te helpen.

Hoe zou je Holly haar gaven in onze realiteit omschrijven?

Fien: Het minste dat je kunt zeggen is dat ze een heel groot empathisch vermogen heeft. Iets dat veel mensen verloren zijn of niet meer kennen, waardoor dat als er plots iemand echt naar u luistert en u echt iets geeft, dat daar iets heel overweldigend in is en effectief misschien ook wel een gaven is. In de film speel ik heel graag met de idee van: misschien zit er nog meer in haar, maar wat dat is laat ik graag open op het terrein van perceptie van de kijker. Als de gene naast u vindt dat het zo is, dat Holly bijzondere gaven heeft, ga jij dat dan ook geloven? Of wil je het zelf graag geloven en overtuig je een ander? Je ziet dat ook in de film gebeuren. 

Beschouw jij Holly haar gaven zelf als paranormaal?

Fien: Ik denk aan twee dingen voor mezelf. Enerzijds geloven we graag in iets, in iets dat net iets meer is dan wat we zien. Dat is iets van alle tijden en ik denk dat het nooit zal verdwijnen, zeker niet als er iets ernstigs in je leven gebeurt. Anderzijds, waar het in Holly natuurlijk veel om draait, is of ze nu wel of geen gave heeft. Ik geef niet echt een antwoord daarop, maar voor mij lijkt het erop dat Holly's al dan niet aanwezige gave vooral effectief is; dat ze echt naar mensen kan luisteren en authentiek aanwezig is. Ze wil zonder enige tegenprestatie luisteren naar het verdriet van anderen. Want wie luistert er echt naar iemand? Wie voelt echt wat iemand voelde dat zou een deel kunnen verklaren van wat Holly's gave is. Is het dat, of is het meer?

Er bestaan altijd nog veel Holly’s in deze wereld. Maar onze samenleving maakt het voor hen zo moeilijk om te ontpoppen, te bloeien of soms zelfs te overleven. Heb jij last gehad van die gevoeligheid in jezelf die je eerder omschreef?

Fien: Als kind kreeg ik vooral te horen dat ik heel ontvankelijk voor alles was. Nu hoor ik zelfs soms nog wel is dat ik zo gevoelig ben. Dat was vaak goed bedoeld, maar wel iets wat ik interpreteerde als een soort zwakte. En dat ik iets harder en sterker moest zijn, want ik was altijd zo begaan met iedereen. Wat nu iets is wat ik juist in mezelf omarm, maar ook wellicht met betrekking tot de film of gewoon in het algemeen. Het is echt oké om empathisch te zijn en de wereld op een hele kleine manier proberen te veranderen; het is ook cool en stoer als iemand gewoon eens zegt dat het hen allemaal wel wat kan schelen.

Wat zou een oorzaak kunnen zijn dat altruïsme zoals in Holly, ook buiten de film binnen onze samenleving, zo wantrouwig wordt bekeken? En waarom wordt het soms zelfs weggepest?

Fien: Ja, dat is een hele goede vraag. En dan kom ik terug op het punt waar ik net over sprak. Er is iets aan die gevoeligheid en de afkeer die mensen daarbij kunnen voelen. Terwijl als we dat nu heel objectief en abstract van een afstand bekijken, is die gevoeligheid dan niet alleen maar heel mooi? Als er een alien naar de aarde komt en zou je zeggen: kijk eens naar die mensen die gewoon voor anderen zorgen en voelen wat andere mensen voelen. Je kunt echt niets op hen aanmerken, en toch heeft deze eigenschap een bijsmaak waar heel veel mensen bij denken, ho, wacht even? Want ik merk bijvoorbeeld heel vaak hoe snel mensen hun oordeel vellen over mensen die anderen willen helpen. Het is allebei toch iets wat in de mens zit. Ik denk dat het voortkomt uit een stuk angst bij mensen zelf om niet die verantwoordelijkheid te hoeven nemen. Het is makkelijker om te zeggen: "Het zal wel..."

Fien: Ik denk het wel, want als iemand zegt: "Ik vind het super mooi dat zij zo altruïstisch is," zeg je eigenlijk ook een beetje: "Zelf zou ik het alleen niet doen, want ik heb daar de tijd en energie niet voor." Dat is de makkelijkere optie, dan hoef je zelf die verantwoordelijkheid ook niet te nemen of je in te zetten voor een ander.

In jouw eerdere film Home belichtte je het conflict tussen de wereld van de jeugd en die van volwassenen, met de nadruk op de burgerlijke aspecten van volwassenheid. Welke werelden botsen met elkaar in Holly?

Fien: In Holly is de wereld vooral met zichzelf in conflict. Neem bijvoorbeeld het idee van vrijwilligerswerk. Ik kan alleen maar zeggen dat dit prachtig is en moet gebeuren, maar aan de andere kant zie je Anna die toch vastloopt in haar eigen ideologie en obsessie om de wereld te verbeteren. Aan de andere kant is er wellicht ook het conflict tussen, als het al een conflict is, de eenzaamheid van een meisje dat er niet bij hoort en de populairdere groep op school. Uiteindelijk komt het erop neer dat Holly er ook gewoon bij wilt horen, niet omdat ze oppervlakkig is, maar omdat dat vaak is wat een meisje van 15-16 wil: gezien worden en niet als een pariah aan de zijlijn staan, maar er gewoon bij mogen zijn. Ik denk dat de conflicten in Holly veel minder recht tegenover elkaar staan dan in Home, maar zich eerder intern ontwikkelen. Het botst misschien minder, maar het blijft wel schuren. Het blijft wringen.

In jouw eerdere film Home belichtte je het conflict tussen de wereld van de jeugd en die van volwassenen, met de nadruk op de burgerlijke aspecten van volwassenheid. Welke werelden botsen met elkaar in Holly?

Fien: In Holly is de wereld vooral met zichzelf in conflict. Neem bijvoorbeeld het idee van vrijwilligerswerk. Ik kan alleen maar zeggen dat dit prachtig is en moet gebeuren, maar aan de andere kant zie je Anna die toch vastloopt in haar eigen ideologie en obsessie om de wereld te verbeteren. Aan de andere kant is er wellicht ook het conflict tussen, als het al een conflict is, de eenzaamheid van een meisje dat er niet bij hoort en de populairdere groep op school. Uiteindelijk komt het erop neer dat Holly er ook gewoon bij wilt horen, niet omdat ze oppervlakkig is, maar omdat dat vaak is wat een meisje van 15-16 wil: gezien worden en niet als een pariah aan de zijlijn staan, maar er gewoon bij mogen zijn. Ik denk dat de conflicten in Holly veel minder recht tegenover elkaar staan dan in Home, maar zich eerder intern ontwikkelen. Het botst misschien minder, maar het blijft wel schuren. Het blijft wringen.

Ik ben ook benieuwd naar jouw castingproces. Met Home koos je voor waarachtigheid door met semi-professionele acteurs te werken die de rol door hun eigenheid verder aanvulden. Zijn er overeenkomsten met de manier waarop je de acteurs voor 'Holly' hebt gecast?"

Fien: Het grote verschil is dat de personages uit Holly echt gecreëerd moesten worden. Catalina (Geeraerts) was bij cut bijvoorbeeld een heel ander meisje dan Holly. Bij Home ben ik veel meer op zoek gegaan naar wat ik uit mijn scenario terugvond in die jongens. Maar ook omdat ik wist dat zij mij stuk voor stuk konden vertellen hoe jongeren zijn en hoe die nu in de maatschappij functioneren. Tijdens de casting stelde ik veel gerichte vragen zoals: “hoe sta je in het leven?” of “wat houd je bezig?” Ik vroeg hen ook om bepaalde video's op YouTube te kijken en hen daarna te vragen wat zij daarvan vonden en bij voelde, iets wat ik veel minder deed bij Holly. Daarnaast kijk ik altijd naar in welke mate de acteur het personage snapt. Zit er een stukje van de rol en de ervaringen in hun?

Kun je een voorbeeld geven hoe dat invloed had op hoe je een scene draaide?

Fien: Bij Home kon ik al beginnen met draaien als ze het nog niet door hadden. Soms zei ik expres geen cut, verliet ik de ruimte en liet ik de camera’s draaien zodat er ruimte was voor experimentatie. Bij Holly was deze werkwijze niet mogelijk, alhoewel ik het af en toe wel even heb geprobeerd om vrije moment te filmen. Maar ik kan dat niet vanaf het begin als het systeem gelanceerd. Bij Home was dat vanaf het begin al het systeem, namelijk: jullie zijn hier gewoon, ik draai en geef jullie hier en daar een aanwijzing of ging een gesprek aan naast de camera, waarnaar de reacties vervolgens verweven konden worden met de realiteit.

Waarom werkte dat uiteindelijk niet bij Holly?

Fien: Bij Holly was er was niet genoeg ruimte om te praten. Bij Home boden de meeste scenes alle ruimte om de acteurs te vragen wat zij gister hadden gedaan. Dan konden ze letterlijk zeggen wat ze gisteren hadden gedaan. Catalina die Holly speelt kon niet altijd zeggen wat ze de dag ervoor had gedaan, want ik zat vast aan een script en bovendien waren haar antwoorden dan helemaal niet gelijk aan haar personage. Dan zei ze bijvoorbeeld dat ze uit was gegaan met vrienden, maar dat klopte dan niet want Holly gaat niet uit. (lacht)

Het viel mij op dat tieners Holly en Bart in zoveel opzichten volwassener waren in hun woordkeuzes en handelingen dan de volwassene in de film zoals Holly’s moeder en hun docent Anna.

Fien: Anna (gespeeld door Greet Verstraete) streeft ernaar om iemand te zijn die als “goed” wordt beschouwd, maar dat lukt haar niet zo goed. Hierdoor raakt ze gefrustreerd. Uiteindelijk ontdekt ze dat ze ook maar een mens is, en zij ook gewoon jaloers en geïrriteerd kan zijn. Ze doet er alles aan dit niet te tonen aan de buitenwereld, maar handelt er wel stiekem naar. Aan de andere kant lijkt Holly dit niet te ervaren, omdat zij echt gewoon zichzelf is. Hetzelfde geldt voor Bart; zij zijn beide gewoon wie ze vanuit hun kern zijn.

Hoe kies jij de verhalen die je wilt vertellen? En welke criteria zijn voor jou belangrijk bij het selecteren van projecten? 

Fien: Dat is een goede vraag; het blijft onze strijd om iets te vinden. Vaak komt dat voort uit slechts één gesprek waar ik me in kan vinden. Of het nu een alledaags gesprek is of iets grappigs, daar houd ik me dan aan vast. Hoewel mijn films geen komedies zijn, verre van zelfs! (lacht) Wat ik in Holly heel leuk vond, waar ik plezier aan beleefde en wat als basis diende waar ik steeds naar teruggreep, was de bus scène. Het idee van overdreven compenseren voor verdriet en daardoor alles nog ingewikkelder maken. Dat idee bleef zo hangen. Het is dan wel iets heel concreets, maar vaak begint het zo. Je wordt verliefd op iets. Ik ben echt verliefd op de hele setting van dat idee. En dan blijf ik eromheen draaien, creëren en soms knoeien. Sommige mensen zeggen dan: "Leuke scène, maar zet dat gewoon weg en ga verder," en dan denk ik: "Dat gaat toch niet." Maar eigenlijk kom ik zelden met een compleet verhaal. Het is altijd meer een gevoel of een situatie waarvan je probeert iets te maken.

Fien: Ja, ik val dan heel snel in een cliché, maar als ik nu zo'n algemeen gevoel heb, is het echt wel een heel eerlijke en open communicatie. In het verleden zijn dingen fout gelopen vanaf het moment dat er een soort ego aanwezig is. En een ego zorgt vaak voor niet eerlijk zijn. Als een producent of regisseur niet eerlijk is over diens plan, dan komt er een punt waarop alles instort. En ego wil vaak zeggen: niet eerlijk zijn, denk ik. En iemand niet eerlijk is over wat hun plan is, zowel van een producent als de regisseur of wat de situatie is. Dan komt er altijd een punt waarop alles gewoon instort. Dus gewoon als het over geld gaat, durven zeggen: er is geen geld of wel geld, namelijk zoveel. Als het over keuzes gaat, gewoon durven te zeggen waar het op aankomt. Uiteindelijk zijn professionele relaties ook gewoon hele tedere relaties en daarbij is open communicatie ten alle tijden ontzettend waardevol. En als ik het niet weet, dan weet ik het ook niet, dan zeg ik dat gewoon.

Of ze echt over een speciale gave beschikt, mag je als kijker zelf beslissen, maar één ding staat vast: de film viert de magie van empathie. Zul jij zelf gaan kijken met je hoofd of met je hart? Holly draait vanaf 7 maart in de bioscoop.