Nederlandse Miriam Guttmann met Seeds of Deceit op Sundance

Dat de Nederlandse docuserie Seeds of Deceit op Sundance haar wereldpremière zal beleven, kwam voor regisseur Miriam Guttmann (26) als een complete verrassing. Maar toch ‘staat’ ze op het grootste Amerikaanse indie film festival vanaf vandaag. Niet op Main Street in Park City, Utah, maar virtueel vanuit haar huis in Nederland.

De documentaireserie, die in het Nederlands Het Zaad van Karbaat heet, vertelt het verhaal van dr. Jan Karbaat, een gerenommeerde vruchtbaarheidsdokter in de jaren ‘70 en ‘80 die later werd aangeklaagd toen uitkwam dat hij zeker 67 van zijn patiënten insemineerde met zijn eigen zaad. In de driedelige serie horen we de verhalen van de moeders, de kinderen, medewerkers van zijn kliniek in Barendrecht en familieleden van Karbaat.

Maar de productie startte vier jaar eerder al, op de Nederlandse Filmacademie. Daar vond ze het onderwerp voor haar afstudeerfilm in een kort stukje in het AD over een arts die - toen nog - vermoedelijk 19 kinderen had verwekt bij zijn patiënten. Guttmann maakte haar korte film over de effecten die de acties van dr. Karbaat hadden op twee van de gezinnen. KRO-NCRV zond Het Zaad van Karbaat uit en de film won later onder andere de prijs voor beste Studentenfilm op het Palm Springs International Short Film Festival.

Sindsdien heeft ze het onderwerp niet meer los gelaten. En hoewel ze aangeeft er destijds ‘redelijk onbevangen’ in te zijn gesprongen, was ze er nog voor de opnames startten van overtuigd dat er meer in het verhaal zat. “Ik schreef daarom mijn afstudeerscriptie over de productie van een lange film over het onderwerp”, herinnert ze zich. Ze vroeg aan haar studieleider of zij wist wie wel interesse zou hebben in het filmplan. “Zij zei gelijk dat ik met de mensen van De Familie Film en TV moest praten. Dus, ik heb hen gemaild, het document meegestuurd en kort daarna had ik een afspraak.” Binnen drie kwartier was het beslist en werd de productie - slechts twee weken na haar afstuderen - met een glas beklonken.

Alles even laten bezinken, zat er dus niet in en dat was bij tijden heftig. “Naast film maken was het ook een soort spoedcursus psychologie”, lacht ze. “Omdat het over zo’n existentieel ding gaat: identiteit. Ik kreeg soms om twee uur ‘s nachts een appje dat er weer een nieuw kind bij was gevonden. Het werden daardoor ook steeds meer mensen met wie ik jaren intensief contact had. Dat kost veel tijd en energie. Maar ik wilde ook altijd bereikbaar zijn. Dat vond ik belangrijk, want ik vroeg ook veel van ze.”

Beeld uit Seeds of Deceit

Door deelname aan het vervolg leerden de kinderen ook meer over hun vader. Want de docuserie, die op Sundance in het Indie Series programma te zien zal zijn, doet verder uit de doeken hoe en wie Karbaat was, de motivatie achter zijn ‘levenswerk’ en dat van enkele van zijn medewerkers en zaaddonoren. Zo spreekt Guttman met hen en bijvoorbeeld ook met de nicht van dr. Karbaat die kan vertellen hoe Karbaat zelf opgroeide.

“Ik vond het soms heel moeilijk om het hele verhaal te vertellen. Ik was me er erg van bewust dat ik nieuwe dingen boven water zou brengen, maar ik wist ook dat als ik het niet zou doen, niemand dat zou doen. Ik vind dat je als documentairemaker met dit soort onderwerpen een journalistieke verantwoordelijkheid hebt. Hoe pijnlijk iets soms is, het moet verteld worden. Maar dat heeft me wel slapeloze nachten bezorgd, hoor.”

Vóór de montage op slot ging, verzamelde Guttmann de kinderen van Karbaat voor een voorvertoning. “Ze waren geschokt door sommige nieuwe onthullingen en het maakte hen natuurlijk ook erg emotioneel”, vertelt ze daarover. “Maar ze waren niet boos, niet op mij. Ik heb het natuurlijk ook niet gedáán. Dat moest ik mezelf ook nog wel eens vertellen”, vertelt ze. “Uiteindelijk zien de kinderen het vooral als een document dat ze aan nieuwe halfbroers en -zussen kunnen laten zien. Een document met, in hun ogen, het hele verhaal.”

Met de deelname aan Sundance waagde Guttmann een gok, niet denkend dat het ooit zou lukken. Maar niet veel later kreeg ze een berichtje van haar producent, Monique Busman, dat ‘Sundance binnen’ was en ‘de aanmelding goed gegaan’. Die cryptische taal kwam nog niet helemaal binnen, maar toen ze enkele minuten later het hele kantoor schreeuwend aan de telefoon had, was het duidelijk. “Ik was door het dolle heen. Ik kon het niet geloven”, vertelt ze.

De jury vertelde dat ze de drie afleveringen van Seeds of Deceit in één ruk achter elkaar hadden gekeken en omver geblazen waren. “Ik zat een week ervoor nog huilend in de montage, omdat ik even dacht dat het niks was. Maar door deze erkenning ben ik zelf ook anders naar de serie gaan kijken. Nu weet ik: het mag er zijn”, stelt ze. De Engelse distributeur Dogwoof, die ook verantwoordelijk was voor The Act of Killing (2012), de miniserie Hillary (2020) en de sales voor o.a. Blackfish (2013), staat Miriam Guttmann bij. De hoop is de serie te verkopen aan het buitenland. “Maar dat we op Sundance staan is al een droom, dus alles wat daarna gebeurt is extra.”

Op 1, 8 en 15 maart zendt VPRO de driedelige serie Seeds of Deceit uit op NPO2 om 20:25u.

Deze week is onze redacteur Loeke de Waal aanwezig op het Sundance Film Festival om ons te voorzien van interviews met jonge filmmakers die dit jaar op het digitale festival 'rondlopen'. Volg @versfilm op Instagram om op de hoogte te blijven van artikelen en ander VERS-nieuws!