Drie generaties vrouwelijke filmsterren in EYE tijdens VERS x Badlands

Op 6 september waren we in het Eye filmmuseum bij het evenement VERS X BADLANDS: Who Is She? Badlands organiseert avonden waar een nieuwe generatie filmmakers van zich laat horen. Het is een mooie plek voor aanstormend filmtalent waar ze de kans krijgen zichzelf en hun werk te presenteren. VERS boog zich deze avond over de vraag hoe Nederlandse filmmakers vrouwen en vrouwelijke seksualiteit verbeelden in hun werk. Aan het gesprek namen drie generaties Nederlandse actrices deel. De conversatie, gemodereerd door Isabel Sheridan, liep uit in een interessante en prikkelende discussie waarin het generatieverschil duidelijk werd. Aansluitend aan deze discussie werd de film Zusje van Robert Jan Westdijk getoond, een film uit de jaren 90 over een broer die geobsedeerd is met zijn jongere zus. 

Ondanks de overeenkomst tussen de drie actrices, liepen hun meningen op bepaalde punten erg uiteen. Hoewel Hanna opkomt voor een meer geëmancipeerde vrouw op het witte doek, bleef Willeke aanhalen dat ‘de droom van de regisseur moet worden nageleefd.’ “Als een regisseur een dun iemand wil, nou en? Daarnaast kan je het beeld van een regisseur niet afnemen, ook niet als het om intieme scenes gaat.” Aan de ene kant hield het publiek hun adem in van spanning en ongemak, maar aan de andere kant was het ook erg begrijpelijk. In haar generatie was het helemaal niet vanzelfsprekend dat een actrice haar eigen grenzen kon bespreken. 

 

Heeft Willeke gelijk? Is de droom van de regisseur prominent en mag daar niet van worden afgeweken? In Willekes generatie waarschijnlijk wel, maar tegenwoordig leven we gelukkig in een wereld waar onderwerpen, zoals juiste representatie, bespreekbaar zijn. Zo vertelt Susan dat ze nu een opleiding volg tot Intimiteit Coördinator. Dit is iemand die intieme scenes van tevoren met de acteurs bespreekt en er op het moment van opname ook bij is. “Op deze manier worden bijvoorbeeld seksscènes technischer in plaats van dat ze over de acteurs en actrices zelf gaan”, vertelt Susan.

Voor het gesprek waren actrices Willeke van Ammelrooy, Susan Visser en Hanna van Vliet uitgenodigd, omdat zij allemaal iets te maken hebben (gehad) met hoe vrouwen en vrouwelijke seksualiteit wordt verbeeld op het witte doek. De eerste gast was Willeke van Ammelrooy, bekend door haar hoofdrol in de film Mira (1971). Dit was de eerste Nederlandse film waar veel naakt in te zien was, volgens Willeke om de film ‘commercieel aantrekkelijk te maken.’ De tweede gast, Susan Visser, heeft veel rollen gespeeld waarin ze te maken kreeg met seksscènes en naaktheid, zoals haar personage Anouk in Gooische Vrouwen. Tot slot Hanna van Vliet, bedenker van en hoofdrolspeelster in de serie Anne Plus, die zich bezighoudt met LHBTIQ+ representatie in de media. Een actrice met een maatschappelijke agenda. 

 

Wat de drie vrouwen verbond, was de krachtige manier waarop ze zijn omgegaan met intimiderende ervaringen rondom hun vrouw-zijn en seksualiteit op filmsets. Zo vertelt Willeke dat ze tijdens de film Mira duidelijk aan regisseur Fons Rademakers had aangegeven dat ze geen ‘pubic hair’ van haarzelf in de trailer wilde zien. Willeke kwam er pas in de bioscoop achter dat Fons zich hier niet aan had gehouden. Susan deelde een intieme ervaring met ons waardoor het duidelijk werd dat het ontzettend belangrijk is om intieme scenes van tevoren met elkaar door te spreken. Hanna uitte zich over het probleem dat het beeld van vrouwen in de media vaak onrealistisch is; geen normale lijven en vooral te dun. Ze schrok laatst van haar eigen naaktscène, omdat ze haar eigen lichaam niet herkende.

Ook al leek een Intimiteit Coördinator Willeke wat overdreven, ze was het op haar manier wel eens met Susan. “Je moet het spélen. Jij hebt geen seks, jouw personage heeft seks.” Naast het feit dat een Intimiteit Coördinator seks benadert als een technische bezigheid, is het voor acteurs en actrices belangrijk dat ze zich niet bedreigd voelen wanneer ze een intieme scène spelen. Veel regisseurs vinden het nog altijd ingewikkeld om met hun acteurs een open gesprek te voeren over seks – doe maar wat je normaal zou doen. De Intimiteit Coördinator is er om er juist voor te zorgen dat iedereen weet wat de bedoeling is, en vormt zo een communicatieve brug tussen acteurs en regisseurs. 

 

Maar hoe nu verder? Hoe zorgen we ervoor dat filmmakers zich meer bewust worden van hoe vrouwen en vrouwelijke seksualiteit wordt verbeeld? Hoewel Willeke en Hanna soms heel anders over de dingen dachten en Susan als een soort bemiddelaar fungeerde, waren ze het gelukkig over dit punt eens: er zijn makers met verantwoordelijkheid nodig en het is tijd dat er een einde komt aan de male gaze vanuit machtsposities.

Na het gesprek kon het publiek het schurend interessante gesprek op zich in laten werken tijdens de film Zusje, een film die juist om de eerdergenoemde male gaze waarschijnlijk zou worden bekritiseerd door de drie actrices. De film volgt Martijn, die met een videocamera het leven van zijn zusje Daantje vastlegt. In een homevideo-stijl probeert hij een documentaire te maken, maar al snel wordt duidelijk dat er sprake is van een obsessie waarin er dingen van vroeger opspelen. De hele film is vanuit Martijns blik. Een interessant, maar ook een akelig perspectief, om te leren over Daantjes verhaal. 

De discussie liet me inzien dat wat betreft representatie van de vrouw er nog genoeg verbeterpunten zijn, maar dat we ook al stuk verder zijn dan vijftig jaar geleden. We staan aan de ontwikkeling van het vak van Intimiteit Coördinator en als actrice kan je een maatschappelijke agenda hebben binnen de filmwereld. Dat de Goude Kalveren nu gender neutraal zijn is misschien niet de beste stap, maar wel één in de goede richting. Met meer bewustwording van de vrouwelijke rol in films en van intimiteit op set, worden de films alleen maar beter.    

Tekst: Rikke Prent