TIFF 2021 is kers op de taart van muziekdocu-boom

Vorig jaar kwamen er al zeker 20 documentaires over muziek uit, onder andere over The Bee Gees, Taylor Swift en Bruce Springsteen. Dit jaar bracht het Amerikaanse indie filmfestival Sundance ons een nieuwe lading films, over het Harlem Cultural Festival in 1969 (Summer of Soul) en The Sparks Brothers. Vervolgens introduceerde SXSW in maart nog eens drie muziekdocumentaires: Tom Petty: Somewhere You Feel Free, Demi Lovato: Dancing With The Devil en Alone Together, over de Britse Charlie XCX en we keken ademloos naar films over Billie Eilish en Britney Spears. Maar het houdt niet op: je kunt nog documentaires verwachten over o.a. Tina Turner, Little Richard, The Velvet Underground en The Beatles. 

De trend is volgens kenners waarschijnlijk terug te leiden naar 2012/2013. Er zijn natuurlijk bekende en gerenommeerde muziekdocumentaires die veel ouder zijn, zoals ‘60s en ‘70s klassiekers Don’t Look Back (over Bob Dylan’s 1965 tour door Engeland) en Gimme Shelter (over de laatste weken van de 1969 Rolling Stones tour). Echter zijn waarschijnlijk oscar hits Searching for Sugar Man (2012) en 20 Feet From Stardom (2013) verantwoordelijk voor de huidige toename in het aanbod muziekdocumentaires. Een Oscar winnen bewijst immers dat dergelijke films in de smaak vallen.

Muziek is natuurlijk ook universeel, spreekt een groot publiek aan én het overspant vaak generaties, maar er blijkt vooral goed geld te zitten in de muziekdocumentaire. Een aantrekkelijke reden voor studio’s om documentairemakers een kijkje achter de schermen van de muziekindustrie te geven. Neem om te beginnen de eerder genoemde Sundancehit Summer of Soul, van muzikant en regisseur Questlove. De film werd op het festival voor 15 miljoen dollar [12,7 miljoen euro] gekocht door Searchlight Pictures en Hulu, het grootste bedrag dat ooit werd uitgegeven aan een documentaire op Sundance. 

Dat soort successen vertalen zich ook naar streams en verkoopcijfers van de muziek. Justin Lacob, hoofd ontwikkeling documentaire bij studio XTR (Ailey, Rebel Hearts), vertelde daarover aan nieuwsorganisatie The Wrap dat “muziekfilms tegenwoordig voor sales doen wat filmsoundtracks vroeger deden.” In de begindagen van Hollywood hadden sommige filmstudio’s namelijk de rechten van oude muziek. Die nummers monteerden ze dan in films als Looney Tunes en Snow White om de waarde van die catalogi weer op te krikken. “Tussen de jaren ‘70 en ‘90 bewezen de soundtracks voor films als Saturday Night Fever, Ghostbusters, Footloose en Titanic en vele andere een geldmachine voor de film- én muziekindustrie. Als je specifiek naar het effect van alle muziekdocumentaires van deze afgelopen jaren kijkt, zie je duidelijk de bumps op iTunes en Spotify.”

Wanneer een documentairemaker en bekende artiest samenwerken ontstaat er een interessante dynamiek. Omdat het onderwerp van de film, met zoveel bekendheid en vanzelfsprekende controle over hun imago, nog leeft én meekijkt. In het panel over dit onderwerp op het Toronto International Film Festival ging documentaireprogrammeur Thom Powers in gesprek met Alison Klyman, regisseur van Jagged, en Penny Lane, de regisseur van Listening to Kenny G, waarin ze - met zijn medewerking - onderzoekt waarom sommige mensen zijn muziek haten en anderen ervan houden.

Qua samenwerking had Lane geen problemen met haar onderwerp. “Ik maakte dan ook geen diepgravende, psycho-analytische biographie van hem”. Kenny wilde gewoon een goede film maken en zijn rol spelen om dat te bewerkstelligen. Als ik hem had gevraagd naar al zijn diepste, donkerste geheimen, zijn familie en jeugd had hij waarschijnlijk geweigerd te antwoorden. Ik benaderde hem meer als een filosofisch onderwerp en ik wilde zijn persoonlijkheid en werkwijze leren kennen zoals hij die aan mij presenteerde.”

De afspraak was: hij heeft inhoudelijk geen controle, maar wel het recht de montage te zien en feedback te geven. “Maar, ondanks dat ik er wel om gaf, hoefden we daar uiteindelijk niet per se iets mee te doen”, verklaart ze. Toch was er één scène waar Kenny G [echte naam Kenneth Bruce Gorelick] na het zien van de eerste versie van de film dusdanige problemen mee had, dat hij lobbyde die uit de film te krijgen. “Het moment zette hem in een iets minder charmant daglicht, want hij is ook wel eens minder geduldig of vrolijk en dat zag je hier.” Maar uiteindelijk wist ze hem ervan te overtuigen dat het goed is een compleet beeld neer te zetten en het maar om één scène ging. Hij ging overstag.

Ondanks dat Kenny geen officiële zeggenschap had, moest Lane hem wel te vriend houden. Met name omdat hij nog roet in het eten kon gooien wat betreft de rechten van de muziek. “En als je die niet hebt, is je film in feite dood”, lacht ze. Veel muziekdocumentaires hebben ditzelfde probleem en muziekrechten zijn al ontzettend duur. “Mensen vragen zich vaak af waarom er niet meer muziek in een muziekdocumentaire zit, daarom dus. En de weinige nummers die we ons wel konden veroorloven, daar had Kenny voor kunnen gaan liggen.”

Hoe anders was dat voor Alison Klyman, wiens hoofdpersoon Alanis Morissette op de dag van de première in Toronto publiekelijk bekend maakte zich te distantiëren van de film over haar album en bijbehorende tour in 1995. Ondanks dat vooraf bekend was dat Morissette niet aanwezig zou zijn in Toronto, werd er over de strubbelingen achter de schermen tijdens het panel met geen woord gerept. Klyman bleef zelf opvallend stil en heeft nog geen respons naar buiten gebracht.

De meeste muziekdocumentaires die nu uitkomen liggen in lijn met de vele die hen de laatste 10 jaar voorgingen, gericht op onderbelichte personen of soms zelfs compleet genegeerde histories en carrières. Een uitgangspunt is vaak leren, in plaats van bekritiseren, waardoor een maker gemakkelijker de medewerking van artiesten krijgt. Maar misschien is er inmiddels ruimte ontstaan om het genre een nieuw leven in te blazen. Met films als Leaving Neverland, over Michael Jacksons rechtszaken, en Framing Britney, die zich kritisch uitlaat over haar 13 jaar lopende conservatorschap - dat inmiddels opgeheven is. Films die focussen op een muziekicoon, maar ook niet bang zijn het discussie over hun persoon of genre weer aan te zwengelen.