Terugblik VERS Event: Let’s talk about sex (on screen), baby

Seksualiteit is iets waar iedereen mee te maken krijgt, maar toch is het vaak lastig om hier openlijk over te praten. Hoe zit het eigenlijk met seks in films? Zijn producties door de jaren heen daadwerkelijk seksueler van aard geworden, of waren er achter gesloten deuren altijd al filmmakers bezig met het in beeld brengen van intimiteit? 

Prof. Dr. Mischa Kavka, werkzaam binnen het departement mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam, neemt ons mee in een korte geschiedenis van de rol van seks op het witte doek. Het is een druilerige zondagmiddag wanneer het publiek zich – wegens de recente covid-maatregelen – verzamelt in Lab111. Ergens voelt het wel passend om een onderwerp als seks, dat zich nog vaak in het donker van de taboesfeer bevindt, nu letterlijk aan het daglicht te brengen. 

Aan de hand van verschillende fragmenten legt Kavka uit dat er eigenlijk twee redenen kunnen zijn om seks te vertonen op beeld: ter educatie, of ter plezier – maar vaak zijn die niet zo makkelijk van elkaar te scheiden. Nederlandse televisieprogramma’s zoals Open en Bloot (1974) en de Dokter Corrie Show (2015) komen voorbij. Onder het mom van seksuele voorlichting voor zowel tieners als hun ouders, lieten dit soort programma’s zien hoe seks een bespreekbaar onderwerp kon worden. Wie deze programma’s kent weet dat dit soort educatieve shows geen droge nieuwslezingen waren; de informatie zat verweven in sketches, grappige gesprekken en persoonlijke interviews. Wanneer je denkt aan actuele voorbeelden zoals Spuiten en Slikken of de Sekszusjes, zie je ook dat seks op beeld vaak bestaat uit een samensmelting van plezier en educatie.

Hoe was dit vroeger, dan? Kavka waarschuwt ons voor expliciete beelden en biedt iedereen de mogelijkheid om de ruimte te verlaten indien ze zich daar prettiger bij voelen. We zien een stukje uit een stag film van voor de oorlog. Omdat pornografie nog illegaal was werden dit soort low-budget producties vertoond in mannenclubs, studentenhuizen en bordelen. Pas in de jaren ’60 begonnen grote studio’s zoals Paramount te experimenteren met seksuele innuendo’s en grapjes. We bekijken de trailer van Barbarella (1968) – een sci-fi avonturenfilm, maar het is onwaarschijnlijk dat de plot hetgeen was dat de bioscopen vol liet stromen. In dit soort sexploitation films ging het vaak vooral om de vrouwelijke protagonist, die haar lichaam in allerlei bochten door de plot heen wrong. Het verhaal diende hier dus meer als een soort excuus om impliciet naaktheid en seksuele situaties in beeld te kunnen brengen. 

Europese filmmakers verzetten zich ook tegen de censuurwetten die toen nog bestonden en begonnen vanuit een artistieke motivatie seks en geweld in hun films te vertonen. Vanaf 1972 was het dan eindelijk zover: de seksuele revolutie brak ook door in de filmwereld en the Golden Age of Porn brak aan, vertelt Kavka ons. Seks op beeld bewoog zich langzaam maar zeker van de privésfeer naar het openbaar.

Een VERS-lid steekt diens hand omhoog:

Zoals te verwachten vertelt Kavka dat het bestaan van queer stag films erg beperkt lijkt op basis van wat er in de archieven bewaard is gebleven. De queer pornografie die er was, werd voornamelijk ondergronds gecirculeerd. Vanaf de eeuwwisseling begint de Nederlandse televisie inclusiviteit op de agenda te zetten en zien we bijvoorbeeld in 2005 een transman aan tafel zitten bij Spuiten en Slikken. De invasieve vragen en het taalgebruik laten wat te wensen over, maar vijftien jaar geleden waren er niet veel andere programma’s die transpersonen over hun ervaring lieten vertellen. 

Kavka laat ons achter met een vraagstuk. Anno 2021 maakt het internet seks op beeld ontzettend toegankelijk om te bekijken, maar ook om te maken. Je hoeft geen regisseur te zijn om een pornofilm te maken, en OnlyFans biedt iedereen de mogelijkheid om geld te verdienen aan het maken en verspreiden van seksuele content. Hoe kunnen we nadenken over de relatie tussen consument en producent? Wat zijn de gevolgen van het vervagen van deze grens? Of het nou aan de kelder van een herenhuis is, of aan miljoenen online volgers – één ding is zeker: sex sells.